The Honest Truth About Dishonesty: How We Lie to Everyone – Especially Ourselves หนังสือชื่อยาวมาก ผลงานเล่มล่าสุดของ Dan Ariely อาจารย์ด้านจิตวิทยาและเศรษฐศาสตร์พฤติกรรมที่ Duke University ซึ่งมีผลงาน best seller ก่อนหน้านี้สองเล่ม ซึ่งเล่มหนึ่งแปลไทยไปแล้วคือ พฤติกรรมพยากรณ์ – Predictably Irrational ซึ่งเล่มนี้ตั้งโจทย์หลักให้คนอ่านติดตามว่า อะไรคือสาเหตุที่ทำให้คนเราเลือกที่จะขี้โกง แทนที่จะทำสิ่งต่างๆ ให้ถูกต้อง โดย Ariely ใช้วิธีเปิดประเด็นแต่ละบทว่าอะไรที่น่าจะเป็นปัจจัยให้คนเราเลือกขี้โกง จากนั้นก็ทำการทดลองด้วยวิธีการต่างๆ จากนั้นผลการทดลองที่ได้ก็นำไปสู่ข้อสรุปของแต่ละปัจจัยไปจนจบเล่ม บางอย่างก็เหนือความคาดหมาย บางอย่างก็เป็นไปอย่างที่คนทั่วไปคิด

หนังสือเปิดฉากว่าบนความคิดของคนทั่วไป คนเราจะโกงก็ต่อเมื่อประเมินสถานการณ์แล้วว่า โกงแล้วได้คุ้มเสีย (คิดแบบเศรษฐศาสตร์คลาสสิก) ซึ่งตลอดทั้งเล่มของหนังสือได้พิสูจน์ว่ามนุษย์เราซับซ้อนมากกว่านั้นเยอะ การตัดสินใจโกงมีเบื้องลึกเบื้องหลังที่ไม่ตรงไปตรงมาขนาดนั้น (ตามสไตล์เศรษฐศาสตร์พฤติกรรม) ตัวอย่างเช่นการทดลองหนึ่งที่เปิดช่องอย่างชัดแจ้งให้ผู้ทดสอบโกงเงินรางวัลได้มากกว่าปกติ 4-5 เท่าตัว แต่ค่าเฉลี่ยคือคนส่วนใหญ่กลับเลือกโกงแค่เพียงเล็กน้อย 10-20% จากค่าปกติเท่านั้น สะท้อนว่ามนุษย์เราหน้าบาง และรู้สึกแย่ถ้าต้องโกงเงินรางวัลทีละเยอะๆ แต่กลับพอใจที่จะโกงแค่เล็กน้อยมากกว่า ซึ่งสุดท้ายมันก็คือการโกงอยู่ดี

การทดลองหนึ่งในหนังสือนี้ใช้วิธี เอาตู้เย็นไปตั้งไว้บริเวณหอพักนักศึกษา ข้างในตู้เย็นมีโค้กกระป๋องและเงินสดอยู่ในนั้น เมื่อเวลาผ่านไปสักพักหนึ่ง ก็พบว่าโค้กในตู้เย็นหายไปแต่เงินยังอยู่ครบ การทดลองนี้ก็ช่วยย้ำว่าคนเราเลือกที่จะโกงเล็กๆ (สิ่งของ) มากกว่าโกงใหญ่ (เงินสด) นั่นเองครับ

เรื่องโกงเล็กๆ น้อยๆ นี้ยังช่วยอธิบายถึงการทุจริตคลาสสิกนั่นคือการจิ๊กปากกาในสำนักงานไปใช้เองส่วนตัว ว่าสุดท้ายแล้วบริษัทส่วนใหญ่ที่เข้าใจพฤติกรรมมนุษย์แบบนี้ ก็จะปล่อยให้มีการโกงเล็กๆ น้อยๆ แบบนี้ในองค์กรต่อไป เพราะการไปไล่จับผิดพนักงานนั้นไม่คุ้มทั้งแรงงานและเวลา อีกทั้งพนักงานเองก็ไม่กล้าที่จะจิ๊กปากกากันแบบยกกล่องอยู่ดี องค์กรจึงไม่ควรกังวลขนาดนั้น

พูดถึงอะไรทำให้คนโกง หนังสือยังค้นพบวิธีช่วยลดการโกงได้ซึ่งผลนั้นน่าสนใจมาก คือวิธีการเชิงคุณธรรมก็ช่วยป้องกันคนในการโกงได้พอสมควร อาทิ การจับเซ็นสาบานว่าจะไม่โกงก่อนเริ่มการทดสอบ ก็สามารถช่วยลดการโกงลงได้อย่างมีนัยสำคัญ ถึงแม้ว่าจะเปิดช่องให้โกงได้ก็ตาม แต่อุบายเล็กๆ ก็ช่วยให้คนเกิดสามัญสำนึกได้อย่างไม่น่าเชื่อ

หนังสือยังทดสอบในอีกหลายคำถามเช่น การรวมหัวกันช่วยให้โกงมากกว่าปกติหรือไม่? คนเราเมื่อโกงจะยอมรับผลงานการโกงอย่างภาคภูมิใจแค่ไหน? สิ่งแวดล้อมมีผลต่อการตัดสินใจโกงหรือไม่? หนังสือเพิ่งออกมาเมื่อไม่กี่เดือนที่แล้วจึงยังไม่มีฉบับแปลภาษาไทย แต่ก็สนุกและแนะนำให้ลองหาอ่านกันครับ